Ongeveer 5 op de 100 vrouwen hebben last van premenstrueel syndroom (PMS). PMS behelst dat vrouwen gedurende de laatste twee weken van hun cyclus last kunnen hebben van allerlei lichamelijke en psychische klachten.

De meest voorkomende lichamelijke klachten zijn: pijnlijke borsten, hoofdpijn, gewrichtspijn, vocht vasthouden, darmklachten. 
De meest voorkomende psychische klachten zijn: stemmingsveranderingen, vermoeidheid, boosheid, neerslachtigheid, angstigheid, slapeloosheid, verminderde concentratie. 
Vrouwen met PMS hebben geen andere hoeveelheden vrouwelijk hormoon estradiol en progesteron dan vrouwen zonder PMS. Zij hebben wel meer last van de natuurlijke hormoonschommelingen. Als de psychische klachten op de voorgrond staan en als deze klachten ernstig zijn wordt ook wel gesproken van PMDD, Premenstrual Dysphoric Disorder. In de praktijk blijkt het vooral uit te maken welke arts de diagnose stelt. Een psychiater of psycholoog zal eerder spreken van PMDD, dit is een officiële DSM-5 classificatie. Een huisarts of gynaecoloog is wat meer gericht op lichamelijke veranderingen en zal daarom eerder spreken over PMS.

Oorzaken

Hormoongevoeligheid kan van vrouw tot vrouw variëren

Ongeveer 5 tot 10% van vrouwen kan last hebben van PMS/PMDD. Dit probleem komt dus vaak voor. Vrouwen met PMS/PMDD  hebben ook vaker een lastige tijd gehad in hun puberteit. Ze hebben vaak een hogere kans op een postpartum depressie en ook de perimenopauze en de overgang kunnen heftig zijn. De meeste vrouwen met deze diagnose die zwanger zijn geweest hebben die tijd als fantastisch ervaren, lichamelijk en psychisch volledig in balans. Helaas is dit niet altijd het geval, ook zwangerschapsdepressie komt voor.

Sterke dalingen in oestrogeen en progesteron zijn belangrijke triggers net als een onbalans tussen deze beide belangrijke hormonen. Zonder deze hormonen is voortplanting niet mogelijk, uiteindelijk is dat het doel van de evolutie (al hoeft het niet altijd ons eigen doel in het leven te zijn).

Estradiol zorgt namelijk voor celdeling, dus door dit hormoon kan er een blaasje (follikel) groeien in de eierstokken waarin een eicel kan rijpen. Het zorgt voor groei van het baarmoederslijmvlies en ook de baarmoeder zelf en het borstklierweefsel moeten groeien voor een succesvolle bevruchting en zwangerschap.

Estradiol en progesteron tezamen zorgen voor een tolerant immuunsysteem, zodat een embryo dat voor een vrouw een genetische alien is, niet wordt afgestoten en een innesteling mogelijk is.

Maar de voortplanting is nog niet klaar met de geboorte van een baby, dan begint het pas! Mensenbaby’s, peuters, kleuters, kinderen, zijn in vergelijking met de nakomelingen van de meeste andere zoogdieren bijzonder lang hulpeloos en kunnen zich niet zelfstandig handhaven in de gevaarlijke wereld. Hoe handig is het dat je onder invloed van estradiol extra gevoelige zintuigen krijgt, “ogen in de rug”, om gevaar op tijd te kunnen zien, horen, ruiken of voelen aankomen? Zo houd je jezelf maar ook je kind uit gevaar. Veel vrouwen met PMS vermelden deze hooggevoeligheid.

Progesteron is hierin een tegenwicht. Het zorgt voor de rijping van cellen bijvoorbeeld die van het baarmoederslijmvlies, maar het heeft ook effect op het brein, en zorgt rust, kalmte, ontspanning, overzicht. “Maak je niet gek, je (kind) loopt niet in zeven sloten tegelijk en morgen is er weer een dag”.

Omdat mensen van oorsprong niet in de kleine gezinnen zijn geëvolueerd zoals we dat vandaag in de Westerse samenleving normaal vinden, maar in clans, grotere familieverbanden, is het een evolutionair voordeel als in een clan een of twee vrouwen zijn met super gevoelige zintuigen. Zij helpen niet alleen hun eigen nakomelingen uit gevaar te blijven, maar ook de rest van clan. Het voordeel voor clan kan een nadeel (PMS/PMDD) voor het individu zijn. In een clan zijn er allemaal verschillende mensen met verschillende eigenschappen die voor de individuen geen voordeel zijn maar wel belangrijk zijn voor het overleven van de gehele clan.

Aantal cycli

Het is bekend dat hoe meer cycli een vrouw heeft, hoe meer kans er is op het krijgen van PMS. PMS komt dus vaker voor en de symptomen kunnen ernstiger worden naarmate de overgang dichterbij komt. 

Een van de gedachten is dat het eigenlijk niet normaal is dat vrouwen maandelijks een cyclus hebben. Vandaag de dag hebben vrouwen wel 500 cycli in hun leven. Onze voorouder Oer-Eva had misschien maar 50 tot hooguit 100 cycli in haar leven. De rest van haar leven was ze of zwanger of gaf ze borstvoeding of was ze te ondervoed om een cyclus te hebben. Toch kan PMS ook al optreden bij jonge vrouwen, al vanaf de eerste menstruatie.

Dat PMS vaker voorkomt naarmate de menopauze nadert komt waarschijnlijk door de afnemende aanmaak van progesteron, terwijl estradiol nog geproduceerd wordt tot de allerlaatste menstruatie (menopauze).

Progesterontekort. 

Een waarschijnlijke oorzaak waarom PMS-klachten vaker optreden en erger worden naarmate de menopauze nadert is de onbalans tussen de hormonen estradiol en progesteron, de twee belangrijkste vrouwelijke hormonen. Al zo’n 10 jaar voor de menopauze en soms zelfs al eerder kunnen de eierstokken moeite krijgen met de aanmaak van progesteron na de eisprong. De productie neemt steeds verder af door de dalende voorraad eicellen. Enkele jaren voor de menopauze zullen er zelfs steeds vaker cycli zonder eisprong optreden. Deze veranderingen in aanmaak van progesteron kunnen leiden tot veranderingen in de menstruatie en de cyclus. De cyclus kan korter worden. De menstruatie kan langer gaan duren, er kan een aanloop optreden met dagen donker bloedverlies voordat er helderrood bloedverlies komt. Het kan langer duren voordat de menstruatie weer helemaal stopt. De bloedingen kunnen (veel) heviger worden en met meer menstruatiepijn gepaard gaan. Een kortere menstruatie met (veel) minder bloedverlies kan óók veroorzaakt worden door progesterontekort. 

Ook jonge meiden, dat pas enkele maanden tot een paar jaar menstrueren hebben vaker een cyclus zonder eisprong, dat kan een oorzaak zijn voor PMS bij hen. 

Enkele jaren voor de menopauze gaat ook de oestrogeenproductie in de eierstokken haperen. De productie van het hormoon komt minder makkelijk op gang, de hypofyse gaat vaak meer zijn best doen door hogere FSH-productie. Zo lang er een cyclus is, wordt er wel nog oestrogeen (estradiol) gemaakt. Opvallend zijn de hogere pieken in oestrogeen maar daarna ook weer een plotselinge hevige afname van de hoeveelheid. In de perimenopauze hebben vrouwen die gevoelig zijn voor hormonale schommelingen daarom vaak veel meer klachten.

Oestrogeenstofwisseling

Er is echter nog een reden dan PMS optreedt. Het heeft ook heel veel te maken met hoe het oestrogeen dat in eierstokken en in vetweefsel wordt gemaakt wordt verwerkt. Oestrogenen moeten immers onwerkzaam worden gemaakt, anders zou er geen cyclus zijn. Oestrogeen is een vetachtige stof die wordt gemaakt uit cholesterol via allerlei tussenstappen. De oestrogenen estradiol (uit eierstokken) en oestron (uit vetweefsel) kunnen wateroplosbaar worden gemaakt. Dit gebeurt doordat een enzym een gedeelte van het molecuul water (H2O) koppelt aan het oestrogeen.

OH kan worden gekoppeld aan het 2e, het 4e en het 16e C-atoom van oestrogeen. Er ontstaat dan 2OH-oestron of 2OH-estradiol; 4OH-oestron of -estradiol en 16OH-oestron of -estradiol. Elk van deze vormen van oestrogeen kan via de bloedbaan naar de nieren getransporteerd worden en kan worden uitgeplast of kan via de lever naar de gal en zo via darm en ontlasting het lichaam verlaten. Elk van deze soorten OH-oestrogenen heeft een specifiekere werking dan oestron of estradiol.
De 4OH en 16OH oestrogeen stimuleert celdeling, verjonging, vernieuwing en vruchtbaarheid. Ook zorgt 4OH en 16OH oestrogeen voor groei van borstklierweefsel, het maken de zintuigen gevoeliger en maakt het immuunsysteem wat toleranter. Dit zijn allemaal functies die nodig zijn bij het zwanger worden, zwanger blijven en een kind borstvoeding kunnen geven. Vanuit de evolutie heel belangrijke functies. 2OH oestrogeen vormt een gezond tegenwicht tegen de 4OH en 16OH zusjes. Een soort van rempedaal waar de andere 2 eerder op een gaspedaal lijken. Bijvoorbeeld zorgt deze vorm voor celrijping als tegenwicht voor celdeling.

Vervolgens worden de wateroplosbare oestrogenen onwerkzaam gemaakt doordat een enzym er het stofje methyl aan koppelt. Dit heet methylatie. Methyl is CH3 en is afkomstig van B-vitamines en van choline. Er ontstaan dan 2-methoxy-oestron, 4-methoxy-oestron maar ook 2-methoxy-estradiol en 4-methoxy-estradiol. 16OH oestron kan niet gemethyleerd worden.

Met name bij vrouwen die al vroeg in hun leven kampen met PMS /PMDD komen er haperingen in de oestrogeenstofwisseling voor. Er wordt bijvoorbeeld te weinig 2OH oestron gemaakt of te veel 4OH of 16OH oestron of de methylatie vindt niet goed plaats. 

Oplossingen:

In de Nederlandse richtlijn PMS/PMDD staat dat aanpassingen in voeding en leefstijl goede effecten kunnen hebben. Er staat in die richtlijn alleen niet om welke aanpassingen het gaat. 

Wat altijd opgaat, voor elke vrouw met PMS/PMDD, is het gunstige effect van verse en onbewerkte voeding zonder toegevoegde suikers. Zo’n soort voeding is bijvoorbeeld mediterrane voeding of het paleodieet. Mensen eten dan veel meer (soorten) groenten en veel minder suikers. Het onderzoek is gebleken dat vrouwen met PMS/PMDD gemiddeld veel meer suiker/koolhydraten eten dan vrouwen zonder dit probleem, tot 2,5 keer zoveel. 

Deze voeding heeft ook een gunstig effect op de darmwerking. Er zijn aanwijzingen dat bepaalde ongunstige darmbacteriën de afvoer van oestrogeenmetabolieten via de darmen in de war kunnen schoppen en PMS daardoor mede kunnen verergeren. 

Een ander algemeen advies voor vrouwen met PMS is het vermijden van hormoonverstorende stoffen. Dit zijn moleculen die door mensen worden gefabriceerd en die een werking hebben die kan lijken op die van oestrogeen. 

Denk aan:

• Weekmakers in plastic verpakkingen van voedingsmiddelen
• Residuen van bestrijdingsmiddelen op groenten en fruit
• Conserveermiddelen in verzorgingsproducten en cosmetica
• Brandvertragers is stoffering en in kleding
• PVC in zeil en kliklaminaat.

Het is onmogelijk om helemaal gevrijwaard te blijven van de invloed van dergelijke stoffen, maar door bewuste keuzes in voeding, voedingsverpakkingen, verzorgingsproducten, kleding en stoffering van het huis, kan veel blootstelling vermeden worden. 

Andere gezonde gewoontes kunnen ook bijdragen aan vermindering van klachten: Voldoende bewegen maar juist niet te fanatiek sporten. Voldoende ontspanning en flexibel weten om te gaan stress, bijvoorbeeld door het beoefenen van bodymind-technieken. Voldoende slapen. 

Behandeling
Helaas zijn er nog steeds artsen die van mening zijn dat PMS helemaal niet bestaat, zij vinden een behandeling dan ook overbodig en nemen vrouwen met klachten niet serieus. Er bestaat echter ook al sinds 2012 een richtlijn van de Nederlandse Vereniging van Gynaecologen die onlangs is herzien. In deze richtlijn worden als oplossingen aangedragen: 

Het nemen van een anticonceptiepil, vooral de pil met het hormoon drospirenon, zou kunnen helpen. Mogelijk veelbelovend daarbij is een relatief nieuwe soort pil met het lichaamsidentieke estetrol en drospirenon.  Sommige vrouwen kunnen baat hebben bij het gebruik van een antidepressivum, een z.g. SSRI, in de laatste twee weken van de cyclus.

Bij de Hormoonpoli kijken we integraal naar gezondheid en ziekte, dus ook naar PMS/PMDD. We kijken altijd naar onderliggende oorzaken van een probleem in plaats van de makkelijke oplossingen. Wat niet betekent dat we alleen leefstijlaanpassingen of complementaire behandelingen zullen voorstellen. Oplossingen uit de apotheek raden we net zo goed aan, maar wel altijd in combinatie met een zo gunstig mogelijke leefstijl.

Er wordt bijvoorbeeld geregeld lichaamsidentiek progesteron voorgeschreven aan vrouwen vanaf pakweg 40 met vermoedelijk een te lage progesteronaanmaak, meestal met goede resultaten. Ook een combinatie van progesteron met lichaamsidentiek estradiol kan bij een deel van de vrouwen goed werken.

Daarnaast kunnen we vrouwen met PMS/PMDD aanraden om een oestrogeenstofwisselingsonderzoek te laten doen in urine. Door deze test kunnen we precies achterhalen óf en hoe de oestrogeenstofwisseling hapert. Hierdoor kunnen we precies zien welke specifieke voedingsadviezen en supplementen werkzaam kunnen zijn. 

Dat is een gerichtere en effectievere aanpak dan zomaar een (duur) supplement met DIM of chlorella te gaan nemen. Ook raden we af om hoge dosis B-vitamines te nemen. Enerzijds omdat meten van een mogelijk tekort niet meer mogelijk is na inname van B-vitamines. Al na 2-3 dagen inname kan de bloedspiegel normaal lijken. Anderzijds omdat de beschikbaarheid van B-vitamines uit supplementen onvoldoende kan zijn. Veelal worden er synthetische vormen van B-vitamines verkocht die juist mensen die langzaam methyleren vanwege bepaalde genetische variatie van de regen in de drup kunnen helpen. Sla dus niet zelf aan het dokteren en laat je deskundig adviseren door de Hormoonpoli