PCOS – polycysteus ovariumsyndroom
Vrouwen met PCOS kunnen problemen hebben met een onregelmatige cyclus, met overmatig bloedverlies, met zwanger worden, met acne en/of met overbeharing. Maar wat is PCOS en wat kun je zelf eraan doen?
Polycysteus Ovariumsyndroom is niet meer dan een verzameling symptomen waarvan je er minstens twee moet hebben om de diagnose PCOS te krijgen:
- Weinig of geen menstruaties, minder vaak dan twee keer per drie maanden.
- Overmatige aanmaak van mannelijk hormoon. Dit uit zich in acné, overbeharing op het lichaam en in het gezicht, haarverlies op het hoofd
- De eierstokken hebben een typisch aspect. Bij een echo zijn heel veel kleine eiblaasjes (follikels) aan de rand ervan zichtbaar, b.v. bij een echo. Het moeten er meer dan vijftien zijn.
Problemen die door PCOS veroorzaakt worden zijn:
Acne, problemen met overbeharing, haarverlies op het hoofd, uitblijvende menstruaties, verminderde vruchtbaarheid en overvloedige menstruaties. Als een menstruatie komt is deze meestal hevig. Problemen met vruchtbaarheid kunnen optreden omdat er minder vaak een spontane eisprong optreedt.
De meeste vrouwen ontdekken dat zij PCOS hebben als zij stoppen met de pil vanwege kinderwens. De cyclus komt dan niet spontaan op gang. Vrouwen die de pil niet gebruiken kunnen het merken aan grote tussenpozen tussen de menstruaties. In de medische literatuur wordt gezegd dat 1 op de 15 tot 1 op de 7 vrouwen te kampen heeft met PCOS. Het probleem komt nu vaker voor dan 30 jaar geleden.
Oorzaken
De veronderstelde oorzaken van PCOS zijn aanleg en erfelijke factoren, maar de allerbelangrijkste oorzaak is insulineresistentie en overgewicht. Ook stress kan een belangrijke rol spelen.
90% van de vrouwen met PCOS is insulineresistent en 70% heeft last van overgewicht.
Dit betekent dus dat ook vrouwen zonder een grammetje overgewicht last kunnen hebben van PCOS.
Insulineresistentie betekent zoveel als dat je lichaamscellen niet goed reageren op insuline. Insuline is nodig om suiker (glucose), vanuit je bloed de cellen in te krijgen. Insuline is een soort van sleutel op het slot van het ‘deurtje’ waar de glucose naar binnen kan. Bij insulineresistentie maakt je meer dan genoeg insuline. Het probleem zit hem in de slotjes, die reageren niet goed meer. Er wordt zelfs steeds meer insuline gemaakt om toch de belangrijke suiker in de cellen te krijgen. Als er heel veel insuline gemaakt is, gaan alle ‘deurtjes’ tegelijk open en dan verdwijnt in korte tijd de suiker uit je bloed naar de cellen. Te weinig suiker in je bloed voelt niet fijn. Je kunt last krijgen van een honger aanval (klophonger), je gaat trillen, wordt duizelig, voelt je zweterig. Je hebt het gevoel dat als je niet héél snel wat te eten krijgt, je flauw zult vallen. Je hersenen kunnen niet meer goed werken tijdens zo’n dip, er ontstaat kortsluiting. Dat je hersencellen te weinig suiker hebben kan ook merkbaar aan een sterk wisselende stemming en humeur.
Andere oorzaken die PCOS kunnen verergeren zijn:
- Te veel stress. Als de bijnieren continu overuren moeten draaien doordat je blootstaat aan te veel stress of je snel gestrest voelt kan de aansturing van de eierstokken in het geding komen.
- Darmproblemen als gevolg van een ongunstig darmmicrobioom. Dit kan ontstaan door (langdurig of frequent) gebruik van antibiotica, maagzuurremmers, pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen, middelen tegen diabetes 2. Bij darmproblemen is er vaak sprake van een verhoogde doorlaatbaarheid van de darmwand, dit wordt ook wel een ‘lekke darm’ genoemd. Als gevolg van een ‘lekke darm’ ontstaat er een sluimerende ontsteking in het lichaam. Hierdoor worden de cellen ongevoeliger voor insuline.
- Door blootstelling aan hormoonverstorende stoffen. Denk aan pesticiden, herbiciden; aan weekmakers in plastic verpakkingen van je voeding; aan conserveringsmiddelen in verzorgingsproducten en make-up.
- Er blijkt een nauwe samenwerking tussen de microbiota, de darmbacteriën, en de hormonen van de eierstokken. Bij een ongunstige samenstelling van bacteriën komt het voor dat oestrogeen niet goed wordt afgebroken. Dit wordt ook wel oestrogeendominantie genoemd. Vrouwen met overgewicht en PCOS zijn vaak oestrogeendominant. Dit kan hevigere menstruaties veroorzaken.
Aanpassen van voeding tegen insulineresistentie
Een belangrijke oplossing voor insulineresistentie is dat je je anders gaat voeden. Eet voortaan verse en onbewerkte voeding. Laat vooral de toegevoegde suiker uit de voeding weg. Helaas zijn aan bijna alle voedingsmiddelen die door de voedingsmiddelenindustrie zijn bewerkt een of meerdere vormen van suiker toegevoegd. Het heet niet altijd ‘suiker’ op de verpakking. Het wordt ook wel glucosestroop, glucose/fructosestroop, natuurlijke vruchtsuiker, maisstroop, gemodificeerd maiszetmeel en HFCS genoemd.
De verhouding tussen koolhydraten (suikers), eiwit en vet moet anders. De meeste mensen halen meer van 50% of zelfs meer dan 60% van hun dagelijkse calorieën uit koolhydraten, ook degenen die zich keurig aan de schijf-van-vijf adviezen houden. Daarentegen is meer eiwit nodig (uit vis, eieren, noten, vlees, schaaldieren, peulvruchten) en hoef je op vet niet te bezuinigen. Eet wel de goede vetten, bij voorkeur olijfolie, noten, zaden, volvette zuivel, boter, ghee en beperkt kokosolie. Verse onbewerkte voeding bevat veel meer vezels, wat goed is voor je verzadiging en voor je darmen en immuunsysteem. Je zult veel minder vaak de behoefte hebben aan tussendoortjes.
Dat is dan meteen het volgende zwaarwegende advies: probeer niet vaker dan drie keer per dag te eten en probeer als het kan enkele keren per week een maaltijd over te slaan. Bijvoorbeeld het ontbijt. Geregeld 16 uur of langer niets eten is een weldaad voor het lichaam. Het verbetert de veerkracht en maakt dat je je fitter gaat voelen. Laat suikerrijke tussendoortjes weg. Als je toch last hebt van een hongeraanval of onweerstaanbare trek kun je wat snoepgroenten eten of een handje noten. Als je de voeding aanpast, zul je je de eerste week misschien niet zo lekker voelen, gewend als je bent aan de suikerkicks die je meerdere keren perr dag hebt. Maar na enkele dagen tot een week zul je vooruitgang merken.
Zeer goed werkzaam bij PCOS is het eten van veel groenten. Liefst 400 gram per dag, maar meer mag ook en is waarschijnlijk nog beter (een overdosis groenten kan niet!). Dit kun je voor elkaar krijgen door bijvoorbeeld bij elke maaltijd wat groenten te eten en liefst meer dan één kleur per keer. Denk aan gekookte, gegrilde, gestroomd en gewokte groenten, groene smoothies, groenteomelet, salades, groentesoepen, snoepgroenten. Groenten zijn vezelrijk en in tegenstelling tot het eten van (volkoren) brood, vertragen deze vezels de opname van suiker in je darm naar het bloed. Dan zal er minder insuline nodig zijn en vermijd je de klophonger. Bij deze voedingsaanpassing is het uitdrukkelijk niet de bedoeling dat je hongerlijdt. Afvallen gaat echter meestal vrij gemakkelijk. Als je overgewicht hebt bij PCOS en je bent een keer wat kilo’s (5-10% van je lichaamsgewicht) kwijt, komen de eisprongen terug.
Beweging
Bewegen is altijd belangrijk, of je niet moet afvallen of niet. Het helpt tegen insulineresistentie. Door bewegen verhoogd je je spiermassa en dat zorgt voor een toename van energieaanmaak. Heel effectief blijkt bewegen voor je eerste maaltijd (nuchter bewegen). Vijftien minuten per dag voor je ontbijt bewegen zorgt er al voor dat je stofwisseling nog uren later verhoogd blijft. Daarbij is elk soort lichaamsbeweging goed, lopen, rennen, roeien, fietsen, zwemmen enz. Intensief bewegen met korte intervallen blijkt effectiever dan duursport. Bijvoorbeeld twee minuten zo snel mogelijk lopen (niet rennen) en dan drie minuten rustig lopen en dat meerdere keren achter elkaar herhalen. Zeer effectief blijken de sporten waarbij je de grote rompspieren oefent. Dus roeien en zwemmen zijn beter dan rennen of lopen. Krachtssport, bijvoorbeeld oefeningen met een ‘Kettlebell’ of planken en squats, werkt zeer goed.
Wat kun je nog meer doen in plaats van voedingsaanpassing?
Goed werkzaam bij PCOS is ook voldoende vitamine D3. Er is behoorlijk wat wetenschappelijk onderzoek naar gedaan naar de effectiviteit hiervan. Verhogen van de spiegel van vitamine D in het bloed blijkt zinvol. Als je in de zomer niet dagelijks minstens een half uur in de zon komt met ontblote huid tussen 11 en 3 is de kans groot dat je vitamine D spiegel niet hoog genoeg is. Zeker niet tussen oktober en april. Je kunt vitamine D als supplement nemen, neem dan tussen 50 microgram per dag, zomer en winter. Als je arts meewerkt aan een bepaling van je vitamine D-waarde in je bloed zou je moeten streven naar een waarde van boven 80 nmol/l.
Magnesium is ook werkzaam om insulinegevoeligheid te verbeteren. Magnesium vind je vooral in donkergroene bladgroenten en in noten. Veel mensen blijken een tekort te hebben. Je kunt dit bijvoorbeeld merken aan het makkelijk krijgen van krampen bij inspanning. Als je een magnesiumtekort denkt te hebben is dit te bevestigen door middel van bloedonderzoek. Het beste is dan om te meten in de rode bloedcellen. Een gebruikelijke meting is die in de bloedvloeistof, het serum. Deze meting is echter geen goede weerspiegeling van de magnesiumvoorraad in weefsel.
Ook is onderzoek gedaan naar Inositol of de varianten daarvan D-chiro-inositol en Myo-inositol. Dit voedingssupplement werd vroeger ook wel vitamine B7 genoemd. Het blijkt werkzaam bij vrouwen met PCOS en kinderwens, ze kregen vaker een eisprong dan de vrouwen die een nepmiddel namen. Ook bleek dit middel insulineresistentie te kunnen verminderen en met de afname van insulineaanmaak blijkt ook de aanmaak van mannelijk hormoon te verminderen.
Heb je vooral last van een overmaat aan mannelijke hormonen probeer dan ook lijnzaad. Dagelijks twee eetlepels. Koop het ongebroken en breek het zelf bijvoorbeeld in een vijzel, dat werk het best. Onder invloed van lijnzaad maak je een eiwit dat een overschot aan (mannelijke) hormonen in je bloed bindt. Een gebonden hormoon heeft geen werking.
Er zijn ook bepaalde kruiden die een gunstige invloed kunnen hebben op PCOS. Deze kruiden bevorderen de afbraak van (overtollige) hormonen in de lever. Denk aan broccolikiemextract, curcuma longa (geelwortel), groene thee extract EGCG, mariadistel (niet gebruiken bij zwangerschapswens).
Als stress in belangrijke factor is en je geen invloed kunt uitoefenen op de zaken waar je stress door ervaart, kan het helpen om een body mind techniek te beoefenen. Denk aan ademhalingsoefeningen, yoga of mindfulness. Deze methoden blijken te helpen tegen de gevolgen van chronische stress. Als je veel stress hebt maken je bijnieren veel cortisol. Bijnierhormonen kunnen een ontregelende werking hebben op de aansturing van je eierstokken en daarmee PCOS mede veroorzaken of onderhouden. Als je je bijnier in toom kunt houden, kunnen je eierstokken ook hun taak weer naar behoren vervullen. Zie voor meer tips de blog “je bijnier in toom houden’.
Als je darmen niet goed werken en je vaak wisselende soorten ontlasting hebt (obstipatie, diarree, plakkerige ontlasting), last van een opgeblazen buik, winderigheid en dergelijke is verandering in voeding het belangrijkste. Het is mogelijk om door middel van onderzoeken van ontlasting en bloed precies uit te zoeken waardoor deze klachten worden veroorzaakt, maar het is ook mogelijk om te experimenteren. Laat naast suiker ook brood en pasta een tijd staan en stop eventueel ook een periode met het eten van zuivelproducten. Als dit nog onvoldoende effect heeft kun je je laten begeleiden door een arts voor functionele geneeskunde (zoals bij de Hormoonpoli), een orthomoleculair diëtist, natuurdiëtist of darmtherapeut
Behandeling van PCOS in de reguliere geneeskunde
Bij vrouwen zonder zwangerschapswens is het nodig om ervoor te zorgen dat het baarmoederslijmvlies niet te dik aangroeit. Dit om hevige menstruaties te voorkomen. Aan deze vrouwen wordt geadviseerd om de pil te nemen of om een Mirena spiraal te laten plaatsen. Vrouwen met zwangerschapswens wordt meestal geadviseerd om af te vallen door middel van een streng caloriebeperkt vetarm dieet. Op korte termijn kan dit even effectief zijn als een voeding met een normale hoeveelheid calorieën, die eiwitrijk en koolhydraat arm is. Echter de kans op een jojo-effect is groot. Het blijkt veel gemakkelijker om de hierboven beschreven voedingsaanpassing langdurig vol te houden: suiker vermijden, verse en onbewerkte voeding eten, niet zuinig met vetten en voldoende eiwitten eten.
Een gynaecoloog of fertiliteitsarts kan een behandeling met clomifeen voorstellen. Clomifeen is een soort van antihormoon in tabletvorm, dat maar enkele dagen per maand genomen hoeft te worden. 80% van de vrouwen die clomifeen krijgen, zullen een eisprong krijgen. De helft van hen wordt zwanger. Als clomifeen niet werkt wordt overgegaan op een behandeling met hormonen die geïnjecteerd moeten worden. Daarbij duurt het vaak langer voordat er een eisprong optreedt en de kans op meer eisprongen tegelijkertijd is groter. Er is dan meer kans op een tweeling en meerlingzwangerschappen en er is een kleine kans op een ernstige complicatie, het ‘overstimulatiesyndroom’. Als deze middelen onvoldoende helpen wordt soms een ‘pompje’ geprobeerd. Hormonen die je eierstok stimuleren worden dan via een mini-infuusslangetje elke 90 minuten onder je huid geïnjecteerd. Soms wordt er ook een geneesmiddel voorgeschreven dat insulineresistentie tegengaat, het antidiabetesmiddel ‘Metformine’. Een nadeel van een vruchtbaarbaarheidsbehandeling door een gynaecoloog of fertiliteitsarts, is dat je de regie over je lichaam kwijtraakt. Je moet vaak een echo-onderzoek ondergaan en je moet vrijen op commando. Een ander belangrijk nadeel is dat je insulineresistent blijft tijdens de zwangerschapswens en tijdens de zwangerschap. Dit verhoogt de kans op complicaties aanmerkelijk: er is meer kans op miskramen, een hogere kans op zwangerschapssuikerziekte, op hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap en op een vroeggeboorte. Er is ook meer kans op gezondheidsproblemen bij de baby op korte en lange termijn. Een baby die geboren wordt uit een moeder met insulineresistentie heeft zelf later een verhoogde kans op insulineresistentie en diabetes.
Als een hormoonbehandeling niet goed werkt kan er een kijkoperatie –laparoscopie- gedaan worden, waarbij blaasjes aan het oppervlak van je eierstokken worden doorgeprikt. Deze therapie heet ‘LEO’. Hierdoor kan er een verschuiving in het hormoonevenwicht optreden, waardoor een eisprong weer mogelijk wordt.
Gevolgen op lange termijn
Ook als je geen zwangerschapswens hebt maar wel de verschijnselen van insulineresistentie en PCOS, is het bestrijden ervan met voedingsaanpassing (en supplementen) zeer wenselijk. Vrouwen met PCOS hebben een veel hogere kans op suikerziekte, op hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en op hormoongevoelige kanker, zoals baarmoederkanker.
Wil je meer lezen?