Endometriose

Ongeveer 1 op 5 vrouwen heeft last van (enige mate van) endometriose. Lees in deze blog wat je er zelf aan kan doen.

Wat is endometriose?

Endometriose is een ziekte waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies (endometrium) zich nestelt op andere plekken in je lichaam. Vaak zit endometriose op de eierstokken, op het buikvlies, in de ruimte tussen vagina en endeldarm. Maar het kan soms ook buiten de buikholte voorkomen, in longen en de navel bijvoorbeeld. 

Omdat endometriose net als het baarmoederslijmvlies reageert op veranderingen in je hormonen, ontstaat er gelijktijdig met de menstruatie een bloeding in endometriose. Dit kan leiden tot ontstaan van cystes, verklevingen en littekenweefsel in de buik. Vrouwen kunnen endometriose hebben zonder daar klachten van te hebben. Maar zelfs bij geringe endometriose hebben vrouwen soms ernstige klachten. Van hevige buikpijn tijdens de menstruatie tot buikpijn de hele maand door. Van diepe pijn bij vrijen tot moeilijk zwanger kunnen worden. Het kan ook voorkomen dat er pijn wordt gevoeld bij ontlasting of bij plassen. Veel vrouwen hebben ook last van vermoeidheid. Vermoeidheid ontstaat omdat endometriose altijd gepaard gaat met hoge activiteit van het immuunsysteem. Endometriose heeft kenmerken van een auto-immuunziekte. Een ziekte waarbij het immuunsysteem zich keert tegen lichaamseigen weefsel. Dit kost veel energie. Alleen vrouwen met een menstruatiecyclus hebben last van endometriose. De klachten treden niet op bij meisjes die nog niet menstrueren en verdwijnen doorgaans bij vrouwen na de menopauze.

Oorzaak van endometriose

Er zijn veel theorieën over het ontstaan van endometriose. Er is niet één theorie die alle endometriose verklaart.

• Een mogelijke oorzaak is z.g. retrograde menstruatie. Als een vrouw menstrueert komt het bloed niet alleen uit haar baarmoeder lopen via de baarmoedermond en vagina, maar ook via de eileiders in de buikholte. Dit wordt bij bijna elke menstruerende vrouw gezien en verklaart niet waarom endometriose bij de ene vrouw niet en bij de andere vrouw wel optreedt.
• Mogelijke erfelijke oorzaken: in sommige families komt endometriose vaker voor.
• Baarmoederslijmvliesweefsel zou versleept kunnen worden via de lymfebanen. Dit kan ook een verklaren waarom endometriose soms buiten de buikholte gezien wordt, zoals in longen, neus en navel.
• Het probleem zou kunnen ontstaan tijdens de aanleg van een embryo.
• Er zou sprake zijn van een probleem in de afweer, endometriose heeft kenmerken van auto-immuunziekten.
• Vrouwen met endometriose zouden oestrogeendominant zijn. Estradiol is het belangrijkste oestrogeen bij vrouwen en zorgt voor celvermeerdering. Door estradiol dat in de eiblaasjes (follikels) in de eierstok wordt gemaakt, groeit maandelijks het baarmoederslijmvlies aan. Progesteron wordt na de eisprong gemaakt en zorgt voor rijping van cellen. Bij een tekort aan progesteron, dat vaak optreedt bij het ouder worden van de eierstok vanaf ongeveer 35 jaar, kan baarmoederslijmvlies meer aangroeien. Dikker baarmoederslijmvlies kan leiden tot zwaardere en langdurigere menstruaties en ook tot meer klachten bij endometriose.
• Een andere oorzaak van oestrogeendominantie is als oestrogenen niet goed worden afgebroken. Hormonen worden met behulp van enzymen afgebroken. Daarbij worden hormonen in eerste instantie wateroplosbaar gemaakt en daarna onwerkzaam gemaakt. Hierbij zijn verschillende factoren van belang. Er kunnen te weinig enzymen zijn of deze enzymen zijn te weinig actief. Voeding speelt hier een belangrijke rol. Bepaalde plantaardige voedingsmiddelen (groenten, vruchten, kruiden) kunnen deze enzymactiviteit verbeteren. Dezelfde enzymen worden ook gebruikt bij afbreken van stresshormoon en hormoonverstorende stoffen. Bij chronische stress en bij hoge blootstelling aan hormoonverstorende stoffen worden oestrogenen daarom minder goed afgebroken.

Behandeling in de reguliere geneeskunde

De behandeling bestaat uit ofwel pijnstillers, hormonen ofwel een operatie of een combinatie hiervan. Pijnstillers verhelpen de endometriose niet, maar dempen de (menstruatie)pijn die kan ontstaan bij actieve endometriose. Hormonen kunnen ervoor zorgen dat baarmoederslijmvlies heel dun en inactief wordt. O.a. de hormonen in ‘de pil’ zorgen daarvoor. Hetzelfde effect is er op endometrioseweefsel. Dit effect kan ook optreden bij het Mirena-spiraaltje. Soms worden er sterker werkende hormonen ingezet, die ervoor zorgen dat de hormooncyclus compleet onderdrukt wordt. Dan ontstaat de situatie als na de overgang.

Het nadeel van deze behandeling is dat deze gepaard kan gaan met overgangsklachten en dat langdurige toediening van deze middelen niet mogelijk is. Bij een operatie worden actieve endometriosehaarden zoveel mogelijk verwijderd en worden verklevingen die mogelijk ontstaan zijn, zoveel mogelijk losgemaakt. Deze ingrepen kunnen meestal laparoscopisch (via een kijkoperatie) plaatsvinden, maar soms is grotere snee in de buikwand nodig. Helaas kunnen door een operatie altijd weer nieuwe verklevingen ontstaan. Een zeer ervaren gynaecoloog die wekelijks zulke complexe operaties doet de kans op succes van deze ingrepen stijgen en de kans op complicaties afnemen. 

Wat kun je zelf doen?

Endometriosedieet. Bij dit dieet wordt ervan uitgegaan dat sommige voedingsmiddelen kunnen bevorderen dat het immuunsysteem actief wordt tegen lichaamseigen weefsel. Er zijn aanwijzingen dat dit het geval kan zijn bij gluten (bepaalde bouwstoffen van eiwit in granen, in het bijzonder in tarwe  en spelt). Maar ook melkeiwit (caseïne) zou deze problemen kunnen veroorzaken. Ook wordt suiker vermeden bij het endometriosedieet. Dat betekent dat je nog maar weinig kunt eten dat is bewerkt door de voedingsmiddelenindustrie.

Ongeveer 70% van de activiteit van het immuunsysteem vindt plaats bij onze grootste barrière, de scheidslijn tussen binnenkant en buitenkant van ons lichaam. De darm (dunne en dikke darm) vormt dit enorme oppervlak van ongeveer 300 m2. De darm moet natuurlijk niet alleen maar vijanden, zoals onwenselijke bacteriën, virussen en schimmels, buiten houden. Maar moet ook voedingstoffen naar binnen laten.

Gluten en caseïne zouden de darm te doorlaatbaar maken. Dit heeft als gevolg dat het immuunsysteem na eten van deze eiwitvormen overmatig actief wordt. Als dit dag na dag het geval is en het immuunsysteem het werk niet aankan, kan dat een reden zijn waarom auto-immuunziekten kunnen ontstaan.

Bij het endometriosedieet wordt in de eerste plaats veel groenten gegeten. Ongeveer 500 gram per dag of meer. Verder wordt er fruit gegeten, maar niet meer dan 2 stuks per dag. Noten en zaden zorgen voor voldoende eiwitten in de voeding, net als dierlijke voedingsmiddelen als eieren (tot 2 per dag), vis, schaal- en schelpdieren en gevogelte. In deze voeding ontbreken granen (brood, pasta, pizza, koek), zuivel en suiker. Het eten lijkt daarmee sterk op mediterrane voeding en wordt ook wel ‘oervoeding’ genoemd of ‘paleo’. Er wordt geen voorbewerkte voeding gebruikt uit zakjes, doosjes, wikkels, blikjes of pakjes. Vrouwen kunnen na 2-3 maanden al een verschil gaan merken. De buik wordt rustiger, minder vaak opgezet en pijnklachten kunnen verminderen. Ook merken vrouwen die gluten en suiker laten staan na een eerste moeilijke week vaak op dat de energie enorm toeneemt. Een vorm van dieet die nog verder gaat, waarbij echter vaak nóg betere resultaten worden gezien, is het AIP. Auto-immuun Paleo. Hierbij laat je gedurende 4-6 weken élk voedingsmiddel weg dat het immuunsysteem kan aanjagen: Alle granen (gluten), zaden, noten, eieren, nachtschades (aardappel, tomaat, paprika, peper, aubergine) peulvruchten, zuivelproducten en zoogdiervlees (rood vlees). Hierna blijf je gluten en zuivel volledig vermijden, de andere voeding wordt op geleide van wat je verdraagt weer af en toe gegeten. Laat je als je een AIP gaat volgen begeleiden door een orthomoleculaire diëtiste of natuurdiëtiste.

Kool

In koolsoorten zit een stof – diindolylmethaan – die de lever helpt bij het afbreken van oestrogenen. Deze stof is onderdeel van het immuunsysteem van de kool. Als kool wordt aangevreten door een insect, zoals een rups, wordt deze stof gemaakt. Hoge concentratie van deze stoffen zit in broccoli en in spruitjes. Vooral in de kiemen van broccoli zit heel veel. Frequent een handje broccolikiemen over je sla, omelet of soep kan bijdragen aan verbetering van endometriose.

Soja

In soja zitten hormoonachtige stoffen, z.g. isoflavonen. Bij een deel van de mensen kan dit hormoon worden geactiveerd in de darm, dat is bij ongeveer 1/3 van alle Westerse mensen het geval. Bij mensen afkomstig uit het verre Oosten is dit veel vaker het geval. Bij deze mensen kan soja leiden tot het dunner worden van baarmoederslijmvlies.

LET OP

Bij dagelijkse consumptie van soja en als er vaak rauwe kool wordt gegeten, kan de werking van de schildklier afnemen. Als je met een endometriosedieet wilt beginnen kun je het internet nazoeken voor tips. Het kan ook raadzaam zijn om je laten begeleiden door een hierin ervaren diëtist.

Vitamine D

Vitamine D is een belangrijke hormoonachtige stof die we maken als onze huid wordt blootgesteld aan UVB stralen. Vitamine D is de dirigent van ons immuunsysteem. Om dit systeem optimaal te laten werken is een ruime hoeveelheid vitamine D nodig. Je maakt alleen vitamine D als je met blote huid direct in de zon zit, als je schaduw korter is dan jezelf. Dus in Nederland kan dit alleen van mei t/m september van 11 tot 3 uur ’s middags. Alleen als je fanatiek in de zon zit kun je voldoende vitamine D maken om de winter goed door te komen. Er zijn aanwijzingen dat bij auto-immuunziekten een hoge hoeveelheid vitamine D in het bloed (meer dan 100 nmol/l) kan leiden tot afname van de activiteit van deze ziekte. Deze hoeveelheid vitamine D wordt bijna nooit in het bloed van Nederlanders gevonden, maar is normaal voor mensen die in de landen rond de Middellandse zee wonen of nog dichter bij de evenaar. Vitamine D zit ook in vette vis. Als je wekelijks 3 tot 4 x vette vis eet zou je ook voldoende vitamine kunnen binnenkrijgen. Je kunt ook een supplement nemen. Veilig is in elk geval een dosis van 2000 i.e. per dag – 50 microgram. Wil je je vitamine D waarde optimaal maken dan is een meting van het gehalte door bloedonderzoek zinvol. Een arts kan je begeleiden hierbij.

Groene thee

In groene thee zitten stoffen die de nieuwvorming van bloedvaatjes kan tegengaan. Er is bij wetenschappelijk onderzoek (bij proefdieren) gunstig effect aangetoond op endometriose. Je kunt groene thee drinken, maar niet teveel, maximaal 6 koppen per dag. Groene thee bevat namelijk ook cafeïne en dat kan het afbreken van oestrogenen hinderen. Er zijn ook supplementen in de handel die groene thee bevatten zonder cafeïne. Deze stof heet dan EGCG.

Curcuma

Geelwortel of curcuma is een krachtig middel uit de ayurvedische geneeskunde. Het is aangetoond dat curcuma de hoeveelheid oestrogenen laat afnemen. Curcuma bevat de werkzame stof curcumine. Curcumine wordt het best opgenomen in combinatie met zwarte peper. 

Serapeptase

Serapeptase is een enzym van plantaardige oorsprong. Dit enzym zou kunnen helpen bij het oplossen van de kapsels van endometriose cystes. Echter alleen maar serapeptase nemen en bijvoorbeeld niet gelijktijdig je voeding aanpassen en je stressniveau omlaag zien te krijgen, zal weinig helpen.

Vermijd alcohol

Alcohol zorgt voor toename van cortisol en daardoor voor verminderd afbreken van oestrogenen in de lever. Na 1 glas wijn is de hoeveelheid oestrogenen in het bloed de volgende 24 uur met 30% toegenomen. Dit betekent niet dat vrouwen met endometriose helemaal nooit alcoholische dranken mogen drinken, maar besef dat geregeld gebruik van alcohol kan leiden tot toename van klachten.

Vermijd koffie

Koffie kan leiden tot toename van cortisol, ook hier geldt dat dit het afbreken van oestrogenen in de weg kan zitten. Drink nooit meer dan 2 koppen koffie per dag en las af en toe cafeïnevrije weken in.

Vermijden hormoonverstorende stoffen

Het gaat daarbij om synthetische (door mensen gemaakte) stoffen die lijken op oestrogenen. Deze stoffen worden op dezelfde wijze afgebroken als oestrogeen. Hormoonverstoorders verhinderen het afbreken van je lichaamseigen oestrogenen. De belangrijkste soorten zijn:

• Landbouwgiffen: pesticiden, herbiciden, insecticiden. Probeer zoveel mogelijk voedsel dat met deze stoffen in aanraking is gekomen te vermijden. Eet bij voorkeur biologisch of, biologische dynamisch.
• Weekmakers van plastic zoals bisfenol A en andere stoffen. Vermijd voeding die in plastic geseald is. Denk ook aan de binnenkant van Tetra-paks en de binnenkant van blikjes. Warm nooit eten op dat nog in een plastic verpakking zit.
• Conserveringsmiddelen in make-up of verzorgingsproducten, waaronder parabenen.
• Zware metalen zoals kwik, lood en arseen.

Vermindering van stress

Omdat te veel cortisol leidt tot verminderde afbraak van oestrogenen in de lever kan vermindering van stress helpen bij het verminderen van symptomen van endometriose. De dingen waar we elke dag opnieuw stress van hebben zijn niet altijd te vermijden. Wat wel mogelijk is dat deze stressvolle zaken leiden tot minder stressreactie in het lijf en tot minder aanmaak van het stresshormonen adrenaline en cortisol. Bij onderzoek zijn o.a. mindfulness en yoga effectief gebleken. Regelmatig (kracht)sport doen kan het afbreken van adrenaline bevorderen. Voldoende slapen (7-9 uur per nacht) is essentieel om stress te beperken. Lees voor meer tips de blog ‘Je cortisol in toom houden’.

Complementaire behandelingen kunnen ook effectief zijn bij endometriose. Laat je daartoe begeleiden door een arts of therapeut met ervaring in deze betreffende complementaire geneeskunde. Zoals orthomoleculaire geneeskunde, acupunctuur of ayurvedische geneeskunde. Een goede informatiefolder over endometriose is: http://www.nvog.nl

Heb jij endometriose en heb je ook altijd last van je (spastische) darm, overweeg dan een onderzoek naar samenstelling van microbioom en doorlaatbaarheid van de darmwand. Afhankelijk van de uitkomsten kan er gericht advies worden gegeven over gebruik van probiotica en prebiotica, hierdoor kunnen klachten aanmerkelijk verbeteren.